15 marca gościliśmy przedstawicieli Nadbużańskiego Oddział Straży Granicznej z miejscowości Hrebenne. Wizycie towarzyszyli też pracownicy UNHCR Polska. To już druga (po spotkaniu z przedstawicielami SG Dorohusk) wizyta Straży Granicznej w baobabie i Homo Faber.
Obie marcowe wizyty przedstawicieli Straży Granicznej w Baobab podsumowuje Anna Dąbrowska.
Tylko w pierwszych dwóch miesiącach 2024 roku na front desku w baobabie odnotowaliśmy 74 sprawy dotyczące wstrzymania świadczeń wypłacanych przez ZUS z powodu utraty statusu „UKR”. Mimo, że żadna z osób nie przekroczyła ustawowych 30 dni, przekraczając granicę, polska Straż Graniczna zarejestrowała je jako pobyt turystyczny. Utrata statusu UKR i długotrwały proces jego odzyskiwania był jednym z tematów, które poruszyliśmy podczas wizyty w baobabie przedstawicieli Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej z placówki w Hrebennem.
Problem nie jest nowy, a w sprawie interweniował już w zeszłym roku Rzecznik Praw Obywatelskich: https://tiny.pl/dgsd4
Rzecznik ustalił wówczas, że „Według ZUS takie sytuacje są związane przede wszystkim z tym, że obywatele Ukrainy, którzy wyjechali z Polski i powracają w ciągu 30 dni, nie informują funkcjonariusza Straży Granicznej dokonującego odprawy paszportowej, o zamiarze wjazdu w związku z korzystaniem w Polsce z uprawnień ochrony czasowej oraz nie okazują elektronicznego dokumentu diia.pl". Faktycznie, diia.pl czyli dokument elektroniczny dla uchodźców z Ukrainy potwierdzający ich legalny pobyt na terytorium Polski i umożliwiający podróżowanie w ramach Unii Europejskiej, a także przekraczanie jej granic zewnętrznych, jest niezwykle ułatwiającym rozwiązaniem. Niestety nie dla wszystkich — skarżą się na niego zarówno seniorzy, którzy mają trudność z obsługą aplikacji mObywatel, oraz wszyscy ci, których telefony ze względów technologicznych nie są w stanie jej obsłużyć. Bywa, że uchodźcy są proszeni już podczas odprawy o aktualizację aplikacji, co często nie jest możliwe na przejściu granicznym zarówno ze względu na zasięg sieci komórkowych, jak i brak środków na koncie abonenta.
Wracając jednak do kwestii zawieszenia świadczeń — podczas rozmowy z funkcjonariuszami przywołaliśmy przypadek jednej z pracownic Stowarzyszenia Homo Faber, która mimo poinformowania podczas odprawy, że jest uchodźczynią, została zarejestrowana w systemie jako turystka, co skutkowało zawieszeniem wypłacania przez ZUS świadczeń. W toku korespondencji SG informowała, że nie wydaje „zaświadczeń dotyczących potwierdzenia przekroczenia granicy państwowej RP” oraz o „zobowiązaniu do informowania funkcjonariusza SG o zamiarze wjazdu w związku z korzystaniem w Polsce z ochrony czasowej oraz okazania dokumentu diia.pl", a także że jedynie „komendant placówki jest uprawniony do modyfikacji”. Jednocześnie ZUS wzywał do „wyjaśnienia niezgodności”. Cała sprawa zajęła bagatela 9 miesięcy.
Warto mieć świadomość, że wstrzymanie wypłaty świadczeń, które dla części uchodźczyń samotnie wychowujących dzieci, w tym dzieci z niepełnosprawnościami, to poważny problem, godzący w ich poczucie bezpieczeństwa i stabilności, ale też rezonujący boleśnie wobec prowadzonej przez antyuchodźcze i antyimigranckie środowiska narracji.
Państwo, które w ciągu ostatnich trzech lat szczyciło się otwartością i solidarnością, powinno dążyć do minimalizacji tego typu sytuacji. Tym bardziej, że dysponuje szeregiem narzędzi ułatwiających weryfikację osób przekraczających granicę RP.
Poza sprawami związanymi z przekraczaniem granicy, dyskutowaliśmy także nad usprawnieniem komunikacji między Strażą Graniczną a organizacjami, które pracują z uchodźcami i uchodźczyniami bezpośrednio, realizując porady prawne i pomoc administracyjną. Zależy nam byciu w stałym i bezpośrednim kontakcie z placówkami granicznymi, aby nieścisłości wyjaśniane były sprawniej, ale też, aby dla pojawiających się nowych wyzwań szybciej szukać rozwiązań.
